Nietzsche Z Genealogii Moralnosci

Odnośniki

[ Pobierz całość w formacie PDF ]

uczucia i żądzy kilku prymitywnych wymogów społecznego współżycia. My Niemcy nie
uważamy się stanowczo za jakiś szczególnie okrutny i twardego serca naród, jeszcze mniej za
szczególnie płochy i żyjący z dnia na dzień; lecz wystarczy przypatrzeć się tylko naszemu
dawnemu postępowaniu karnemu, aby się dopatrzeć, ile trudu kosztuje na ziemi wyhodowa-
nie �narodu myślicieli� (to znaczy: t e g o narodu Europy, wśród którego i dziś jeszcze zna-
lezć można maximum zaufania, powagi, braku smaku i rzeczowości i który z temi właściwo-
ściami ma prawo do wyhodowania wszelkich rodzajów mandarynów Europy). Ci Niemcy
straszliwymi środkami stworzyli sobie pamięć, aby stać się panami swych gminnych podsta-
wowych instynktów i ich brutalnego nieokrzesania: przypomnijmy sobie dawne niemieckie
kary, naprzykład kamienowanie ( już podanie ciska kamień młyński na głowę winnego),
łamanie kołem (najsłynniejszy wynalazek i specyalność niemieckiego geniuszu w państwie
kary!), wbijanie na pal, rozdzieranie i tratowanie końmi (�ćwiartowanie�), gotowanie zbrod-
niarza w oliwie lub winie (jeszcze w czternastem i piętnastem stuleciu), ulubione łupienie ze
skóry (�darcie pasów�), wykrawanie mięsa z piersi; zarówno też smarowanie złoczyńcy mio-
dem i rzucanie na pastwę muchom w skwarze słonecznym. Z pomocą takich obrazów i przy-
kładów narzuci się wkońcu pamięci pięć, sześć takich �nie chcę�, co do których dało się p r z
y r z e c z e n i e, by żyć wśród korzyści, jakie daje społeczność. I prawdziwie! z pomocą ta-
kiej pamięci doszło się ostatecznie do �rozumu �! Ach! rozum, powaga, panowanie nad
uczuciami, cała ta posępna sprawa, zwana rozwagą, wszystkie te przywileje i błyskotki czło-
wieka: jakże drogo trzeba je było opłacić! Ileż krwi i zgrozy leży na dnie wszystkich �do-
brych rzeczy�!...
4.
Lecz jakże przyszła na świat ta druga �posępna sprawa�, świadomość winy, to całe �nie-
czyste sumienie�? I oto powracamy do naszych genealogów moralności. Jeszcze raz powta-
rzam lub nie powiedziałemże jeszcze tego wcale? nie są nic warci. Posiadać pięć piędzi
długie, własne, jedynie �nowoczesne� doświadczenie; nie mieć żadnej wiedzy, żadnej chęci
wiedzy rzeczy przeszłych, jeszcze mniej instynktu historycznego, tu właśnie potrzebnego
�drugiego wzroku� a jednak uprawiać dzieje morału: to musi się wedle wszelkiej słuszności
skończyć na wynikach, które do prawdy nietylko w kruchym pozostają stosunku. Czyż tym
dotychczasowym genealogom moralności śniło się choćby tylko w przybliżeniu, że naprzy-
kład owo moralne, zasadnicze pojęcie �winy� wzięło początek swój z bardzo materyalnego
pojęcia �być winnym, dłużnym�? Lub że kara jako o d p ł a t a rozwinęła -się zupełnie na
uboczu od wszelkiego założenia wolności i niewolności woli? i to do tego stopnia, że
owszem trzeba zawsze dopiero w y s o k i e g o szczebla uczłowieczenia, zanim zwierzę
�człowiek� zacznie tworzyć owe o wiele prymitywniejsze rozróżnienia �umyślnie�, �nie-
dbale�, �przypadkowo�, �poczytalnie�, wraz z ich przeciwieństwami i uwzględniać je przy
wymiarze kary. Owa dziś tak tania i pozornie tak naturalna, tak nieunikniona myśl, która mo-
28
że nawet dla objaśnienia sposobu, w jaki powstało na ziemi poczucie sprawiedliwości, mu-
siała podsunąć mniemanie �zbrodniarz zasługuje na karę, p o n i e w a ż b y mógł był postąpić
inaczej�: jest faktycznie nadzwyczaj pózno osiągniętą, nawet wyrafinowaną formą ludzkiego
sądu i wnioskowania; kto dopatruje się jej w początkach, bierze się do psychologii dawniej-
szej ludzkości niezgrabnymi palcami. Przez najdłuższy okres dziejów ludzkich wcale n i e
karano d l a t e g o, p o n i e w a ż czyniono złoczyńcę za czyn jego odpowiedzialnym, więc n
i e z powodu założenia, że winny ma być ukarany, lecz raczej, jak dziś jeszcze rodzice karzą
dzieci, z gniewu za poniesioną szkodę, gniewu, szukającego sobie upustu na szkodniku.
Gniew ten jednak trzyma na wodzy i modyfikuje myśl, że każda szkoda może mieć w czem-
ciś r ó w n o w a ż n i k i rzeczywiście może być powetowana, choćby samym b o l e m
szkodnika. Skąd ta prastara, głęboko wkorzeniona, może teraz już nie dająca się wytępić
idea wzięła moc swoją, idea równoważności szkody i bólu? Napomknąłem już coś o tem: w
stosunku umownym w i e r z y c i e l a i d ł u ż n i k a, tak starym, jak istnienie wogóle
�osób prawnych� i wskazującym znowu ze swej strony na podstawowe formy kupna, sprze-
daży, wymiany, kramarstwa.
5.
Uprzytomnienie sobie tych stosunków umownych jużci budzi, jak po poprzedniej uwadze
z góry tego oczekiwać można, niejedno podejrzenie i opór przeciw dawniejszej ludzkości,
która je stworzyła lub na nie pozwalała. Tu właśnie p r z y r z e k a s i ę; tu właśnie chodzi o
to, by s t w o r z y ć przyrzekającemu pamięć; tu właśnie, tak śmiemy podejrzywać, oczeki-
wać można srogości, okrucieństwa, męczarni. Dłużnik, chcąc wzbudzić zaufanie w swe przy-
rzeczenie zwrotu, chcąc zaręczyć za powagę i świętość swego przyrzeczenia, własnemu su-
mieniu swemu przykazać zwrot jako obowiązek, zobowiązanie, daje mocą umowy wierzy-
cielowi w zastaw, na wypadek, jeżeli nie zapłaci, coś co jeszcze nadto �posiada�, czem nadto
może rozporządzać, naprzykład swe ciało lub swą żonę, lub swą wolność lub też swe życie
(lub wśród pewnych określonych religijnych warunków, nawet swą szczęśliwość, swe zba- [ Pobierz całość w formacie PDF ]

zanotowane.pl

doc.pisz.pl

pdf.pisz.pl

angamoss.xlx.pl